Zohal (27) is docent omgangskunde en loopbaancoach op Rijn IJssel in Arnhem. Daar geeft ze met veel plezier les aan toekomstig verpleegkundigen. In haar vrije tijd houdt ze van koken, bakken, films kijken en weet ze ook nog tijd vrij te maken voor de sportschool. Maar bovenal zet ze zich in om mentale gezondheid bespreekbaar te maken bij studenten. Als omgangskundige heeft ze daar namelijk een sterke visie op. Daarom is ze ambassadeur van Luister Eens.

Kom je in aanraking met studenten die mentale klachten ondervinden?

Ik ben onder andere loopbaancoach van verschillende klassen. Dat betekent dat ik het eerste aanspreekpunt ben van de student. In het eerste jaar voer ik kennismakingsgesprekken met studenten. Daar komt ook de persoonlijke kant van de student aan bod. Vorige week heb ik bijvoorbeeld een gesprek gevoerd waarin een student aangaf dat ze PTSS heeft door een traumatische jeugd. Daar heeft ze tot op de dag van vandaag last van. Naast PTSS hoor ik ook veel verhalen over depressieve klachten die studenten hebben.

Hoe ga je als docent om met de mentale gezondheid van studenten?

Als loopbaancoach ben ik bezig met de studievoortgang en het leerproces. Hulp bij mentale klachten wil ik met heel veel liefde oppakken, maar dat behoort niet tot mijn takenpakket. Desondanks heb ik wel oog voor deze klachten. Stel een student heeft een depressie en komt niet naar school, dan gaan we het gesprek aan om diens studiedoelen op deze specifieke situatie af te stemmen. In het geval dat een student zware mentale klachten ondervindt, hebben wij passend onderwijs waar de student extra begeleiding krijgt. De collega’s van het passend onderwijs hebben korte lijntjes met psychologen, psychiaters en andere hulpverleners. Als dit voor de student toch niet blijkt te werken  dan adviseren we om de studie tijdelijk stop te zetten om de student de kans te bieden om aan herstel te werken.

Waarom vind je het van belang dat je studenten zich bezighouden met hun mentale gezondheid?

Het is een heel belangrijk onderwerp om überhaupt over na te denken, maar ook omdat wij onze studenten opleiden tot verpleegkundigen die bijvoorbeeld na hun opleiding kunnen komen te werken in de psychiatrie. Daar zullen ze mensen tegenkomen die mentale klachten hebben. Binnen hun opleiding wordt er aandacht besteed aan hoe ze hier op de werkvloer mee om moeten gaan. Maar stel je zit zelf in een depressie of burn-out, hoe ga je daar dan mee om binnen die werksetting? Want daar kom je het elke dag tegen.

Hoe gaan je studenten om met mentale gezondheid?

Ik merk dat ze niet makkelijk praten over hun mentale gezondheid. Ik denk dat dat veelal te maken heeft met schaamte. Ze denken misschien: “Waarom zouden mijn klasgenoten moeten weten dat ik depressief ben of dat ik een traumatische ervaring heb gehad?” Ik merk dat er door die gesloten houding soms bepaald gedrag naar boven komt bij studenten. Ze kunnen onzeker zijn of soms zelfs agressief. Wat ik ook merk is dat sommigen het moeilijk vinden om situaties te accepteren zoals ze zijn en ze staan niet open voor feedback.

Die zwijgcultuur komt volgens mij vooral door opvoeding. Er wordt thuis niet altijd geluisterd naar mentale problemen. Dat is ongezond voor jongvolwassenen en pubers. Ik had het er laatst over met een student die hard op zoek is naar wie hij nou eigenlijk is. Hij vertelde: “thuis worden mijn problemen niet serieus genomen, dus ik praat niet meer over mijn gevoelens.” Dat vond ik best heftig. Pubers zoals hij voelen zich bezwaard of—erger—ontkennen hun mentale klachten: “misschien ben ik niet depressief.” Stigma’s zoals “een man huilt niet” zorgen ervoor dat je jezelf niet kwetsbaar op kunt stellen. Dat heeft invloed op de rest van je leven.

Jouw klassen hebben meegedaan aan lessen van de Mind Young Academy. Hoe hebben jullie die lessen ervaren?

Heel waardevol en kwetsbaar! Het was prachtig om te zien dat de verhalen van ervaringsdeskundigen wat losmaakten bij onze studenten. Een MYA peer educator vertelde dat ze heel erg werd gepest, zo erg dat ze suïcidale gedachtes kreeg. Dat is iets wat veel voorkomt. Sommigen herkenden zichzelf in haar verhaal. Dat maakte het makkelijker voor hen om ook over hun eigen situatie te praten. Dat ontroerde veel studenten. Het maakte echt wat los.

Door de vorm van de lessen konden studenten op een veilige manier iets over zichzelf delen. Omdat het gesprek in een groep werd gevoerd kregen de studenten het gevoel dat ze niet als enige moeilijkheden ondervinden met hun mentale gezondheid. In het alledaagse leven is het soms best wel eng om als enige iets te vertellen over jezelf.

Jullie hebben met jullie team meegedaan aan de docententraining van Luister Eens. Hoe vond je dat?

We hebben als docent allemaal te maken met de mentale gezondheid van onze studenten of je nou loopbaancoach of een vakdocent bent. Tijdens de training gingen we in gesprek over de aanpak van mentale problemen van studenten. We hebben daar nooit echt eerder in teamverband bij stilgestaan en nooit op deze manier. Het was mooi om de kans te krijgen om ons af te vragen: “Hoe doe jij dat dan? Hoe ga jij hier mee om?” We zaten echt op één lijn wat betreft omgang met studenten die depressief of gepest zijn.

De belangrijkste dingen die we als docent kunnen doen zijn: aandacht bieden, zonder oordeel luisteren, tijd maken en erkenning geven aan de gevoelens van de student. We kunnen problemen niet oplossen, we kunnen geen depressies genezen. Ik ben natuurlijk geen therapeut. Maar ik kan mezelf wel afvragen: “Hoe kan ik het de student makkelijker maken? Moet ik een aangepast programma bieden? Moet ik de student doorverwijzen?”

Wat zou je aanraden voor het onderwijs?

Mentale gezondheid begint steeds belangrijker te worden in het onderwijs. Kijk naar de schrikbarende cijfers over zelfmoord onder jongeren. We moeten in gesprek gaan met jongeren en hen de ruimte geven om zichzelf kwetsbaar op te stellen. Dat heeft tijd en aandacht nodig. We moeten dit thema daarom implementeren in het onderwijs, in de dagelijkse activiteiten, zodat docenten en studenten ermee bezig blijven. En dat hoeft echt niet heel zwaar te zijn. Als er structureel aandacht aan mentale gezondheid besteed zou worden, zou de dynamiek in de klas duurzamer veranderen. Honderd procent zeker.

Docenten horen competenties te hebben om naar studenten te luisteren, om ze aandacht te geven, om gevoelens te herkennen, om ruimte te maken. Voorbeeld: ook een rekendocent ziet zijn studenten regelmatig. Stel dat een student middenin de rekenles zegt: “ik voel me niet goed.” Dan moet je de tijd nemen om je daarop te focussen. Laat die les maar zitten. Want als dat probleem niet is opgelost, heeft de les dan nog waarde voor die student? Je kan doorgaan, maar de student zal zich toch niet kunnen concentreren. Als een student zegt “mevrouw, ik wil even een rondje lopen want ik trek het niet meer,” dan heeft die daar hoogstwaarschijnlijk een reden voor. En ik vind dat je daar in het onderwijs—wat voor docent je ook bent—oog voor moet hebben, want alleen dan kan een student zich bewust worden van diens mentale toestand. Als de wil van docenten er is, kunnen ze die ruimte creëren.